Οι Αρχάνες είναι μία γραφική αγροτική κωμόπολη του Νομού Ηρακλείου με ιστορία 5000 χρόνων, χτισμένη σε μία κατάφυτη περιοχή 16 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, στους πρόποδες του όρους Γιούχτας. Το πέρασμα του χρόνου δεν αλλοίωσε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της κωμόπολης των Αρχανών και μάλιστα, χάρη στην υποδειγματική της ανάπλαση, απέσπασε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Ανάπλασης Χωριού.
Η φιλόξενη πόλη των Αρχανών σας περιμένει να ανακαλύψετε την σπουδαία πολιτιστική της κληρονομιά, να χαρείτε τις ομορφιές της και φυσικά να απολαύσετε αυθεντικές Κρητικές γεύσεις. Η επίσκεψή σας και η διαμονή σας στον ξεχωριστό αυτό τόπο θα είναι μία εμπειρία που θα σας μείνει αξέχαστη!
Ο δρόμος που οδηγεί από την πλατεία στην έξοδο των Αρχανών
Ο ιερός ναός του Αφέντη Χριστού είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα που περιλαμβάνει τέσσερα ιερά.
Ιστορικά στοιχεία
To τοπωνύμιο Αρχάνες φαίνεται ότι είναι νεότερος τύπος της αρχαίας πόλης Αχάρνα, όπου βρισκόταν τέμενος προς τιμήν του θεού Άρχου (ή ήρωα), τον οποίο τιμούσαν οι Κνώσιοι και οι Τυλίσιοι , σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο Άργος και χρονολογείται στα 450 π.Χ. Η ύπαρξη αρχαίας πόλης στη θέση των σημερινών Αχαρνών επιβεβαιώνεται και από τις ανασκαφές που έγιναν το 1957, το 1964 και τα επόμενα χρόνια. Μέσα στην κωμόπολη ανακαλύφθηκε ανάκτορο της Υστερομινωικής Εποχής με βωμούς αμφίκοιλους και τοιχογραφικό διάκοσμο (Κρητ. Χρον. ΙΑ΄, 329, ΙΗ΄, 282). Επίσης, στη θέση Φουρνί βρέθηκε εκτεταμένη μινωική νεκρόπολη και σε τάφο βασιλέα βρέθηκαν πολύτιμα κτερίσματα, δακτυλίδια, σφραγίδες και άλλα. Όλα αυτά πιστοποιούν την ύπαρξη σπουδαίας μινωικής πόλης στο χώρο των σημερινών Αρχανών.
Η παλαιότερη μνεία του ονόματος του οικισμού βρίσκεται σε συμβόλαιο του 1271: Leonardus Blanco habitator in casali Pano Archani, Albertus de vito habitator in Pano Archanne (A. Lombardo, Docymenti della colonia Veneziana di Creta, Torino, p. 120-162). Την εποχή εκείνη αποτελούνται από μεμονωμένες συνοικίες: Arcanes Petrea με 151 κατ. και Arcanes Abramochori με 361 κατ. το 1583 (Καστροφύλακας, Κ 101).
Η κωμόπολη έχει ωραίες οικοδομές από την εποχή της Τουρκοκρατίας, των οποίων η ωραιότερη ήταν του Μουσταφά Ναΐλη πασά, με σιντριβάνια και κήπους. Στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας είναι το φαράγγι Παραδείσι. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Ακάρ Σουλάρ Νταγ (βουνό των τρεχάμενων νερών).Εντός του ιδίου φαραγγιού βρίσκεται και πηγή της οποίας τα νερά διοχέτευσε το 1628 ο Μοροζίνι στο Ηράκλειο. Η πηγή σήμερα αποξηράνθηκε εξαιτίας γεωτρήσεων που έγινε στην περιοχή.
Στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, η κωμόπολη των Αρχανών έγινε στόχος των Τούρκων, επειδή ήταν προμαχώνας και στρατόπεδο των Χριστιανών. Το 1897 έγινε στις Αρχάνες παγκρήτια συνέλευση. Στην περιοχή διεξήχθησαν αιματηρές μάχες. Το τάγμα επιλέκτων Κρητών με αρχηγό τον Ιωάννη Νταφώτη με τη βοήθεια των κατοίκων απέκρουσε τις ορδές των Τούρκων, σώζοντας την κωμόπολη.
Αρχαιολογικά ευρήματα
Στην περιοχή των Αρχανών υπάρχουν παλιοί ναοί, όπως η Αγία Τριάδα, καμαροσκέπαστη των αρχών του 14ου αιώνα με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της Αναλήψεως, της Γεννήσεως της Θεοτόκου και της επίσης καμαροσκέπαστης Αγίας Παρασκευής της ίδιας περιόδου. Υπάρχει επίσης η καμαροσκέπαστη εκκλησία του Ασωμάτου με τοιχογραφίες του 1315, μεταξύ των οποίων και η προσωπογραφία του κτήτορα Μιχαήλ Πατσιδιώτη με τη σύζυγό του. Στην περιοχή της εκκλησίας σώζονται τα ερείπια του συνοικισμού, ο οποίος αναφέρεται το 1583 με 26 κατοίκους.
Τέσσερα χιλιόμετρα νότια των Αρχανών βρίσκεται ο εγκατελειμένος οικισμός του Βαθυπέτρου. Σε ανασκαφές που έγιναν το 1949 από τον Αρχαιολόγο Σπυρίδων Μαρινάτο έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις παρασκευής κρασιού και κεραμικών που αποτελούσαν μέρος Μινωικού οικισμού. Το πατητήρι κρασιού στο Βαθύπετρο είναι ένα από τα αρχαιότερα παγκοσμίως.
Ο αρχαιολογικός χώρος Βαθύπετρο, 3 χλμ. νότια, όπου σώζεται μινωικό σταφυλοπιεστήριο και ελαιοπιεστήριο.
